VORRI I NUSES

Muharrem Blakaj

Isha i shtrirë mbi kurriz, nën hijen e bredhit, me fytyrë nga qielli. Gjyshi im rrinte ulur pranë meje duke thithur duhan me çibuk. Unë, ashtu i shtrirë, shikoja retë që herë pas here i zinin rrezet e diellit, dhe pastaj qetë-qetë, largoheshin tutje, duke i lejuar rrezet e diellit të binin pjerrtas mbi tokë. Ishte buzë mbrëmje. Po afrohej koha që, unë bashkë me gjyshin, t’i nisnim delet drejt stanit. Disi m’u kujtua një këngë, që nuk e di se nga cilët fëmijë e kisha dëgjuar, dhe ashtu kot, më vete, fillova ta recitoj:
Re, re rrezen ku ma le?…
Lëshoma diellin,
Se ta zuri
Ferra shpirtin!…
„O Kadri Bajri, kthej dhentë në anën tjetër dhe, eja të mbështjellim nga një duhan!“ – thirri befas gjyshi, duke me trembur mua, dhe njëherësh duke m’i trazuar mendimet deri në tretje.
„Erdha, or erdha, ej!“ – u përgjigj ai, që unë ende nuk e kisha pikasur se ku ndodhej. Duke e zgjatur pakëz kokën në anën tjetër, e pashë siluetën e tij, duke i hapur krahët si shqiponja kur paditët të fluturoi, që t’i trembte delet, dhe duke vërshëllyer ecte pas tyre. Kur ai u afrua pranë nesh, gjyshi u ngrit në këmbë duke u përshëndetur me të. Unë nuk e pashë të arsyeshme të ngritsha në këmbë, por im gjysh ma tërhoqi vërejtjen që edhe unë duhej të ngritsha në këmbë në shenjë respekti për mixhën plak. Unë ashtu bëra, u ngrita në këmbë, por disi me zuri turpi dhe u skuqa. Migja Kadri nxori nga xhepi i xhaketës një karamele dhe ma zgjati mua. Sa u gëzova! Nga turpi nuk i thash „faleminderit,“ por në vendin tim, këtë e tha gjyshi.
Kadri Bajri, pasi u ul pranë gjyshit tim, pikërisht në atë vendin ku unë pak më parë kisha qenë i shtrirë, mori kutinë e duhanit që ia kishte zgjatur gjyshi dhe duke folur, që mua me dukej se ai fliste më vete, filloj ta mbështillte cigaren me ata gishtat e tij të trashë, të vrazhdë dhe të plasaritur. Nga xhepi i xhaketës nxori urorin, eshkën, dhe duke e vënë mbi gurin e strallit, filloj t’i binte, deri sa nga eshka fillojë të dal një fije e hollë tymi. Unë pa e kuptuar, instinktivisht, zgjata duart e mija para dhe i shikova. Dallimi i duarve tona ishte i madh. Të dyja duart e mija nuk ishin sa njëra dorë e mixhës Kadri. Duart e mia ishin të vogla, të njoma dhe të bardha…
„Vrapo, o bir, e mos mi le dhëntë të shkojnë të Varri i Nuses“ – kësaj radhe me urdhërojë mixha Kadri. Unë u ngrita në këmbë dhe me vrap shkova në drejtim të deleve. Se si me bëri përshtypje ky emërtim i asaj lëndine të bukur, të rrafshët, të blertë dhe vende, vende me dëllinja, kurse në mesin e saj në një shesh tejet të bukur, të mbushur plot me lule ngjyra, ngjyra, ndodheshin dy gurë të bardhë, ku thuhej se aty ishte varri i një nuseje. Vallë, çfarë fshihet nën dhe?!… mendova me vete. Do ta pyes gjyshin për këta gurë, për këtë varr, që aspak nuk i përngjante varrit, sepse ishte i rrafshuar.
„Gjyshi, gjyshi as me tregon pse kjo lëndinë e bukur quhet Varri i nuses?“ – pyeta unë duke ua ndërprerë për një çast bisedën.
„Eh more birë, ekzakt nuk e di as unë, por siç me ka treguar mua gjyshi im ndjesë pastë, po të tregojë edhe unë ty, e ti kur të rritësh, mos harro, t’ua tregosh atyre që vinë pas teje, dhe e vërteta rreth kësaj ngjarje mos të harrohet:
E din ti ku janë Hurdhat? Në fund të Hurdhave poshtë në Plehni pra, edhe sot ndodhen themelet e staneve. Aty pra, një herë e një kohë kanë jetuar një familje që kishin pasur vetëm një djalë. Ai djalë, kishte qenë i dalluar nga shokët e vet moshatarë, si nga bukuria, ashtu edhe nga trimëria. Kishte pasur flokë të gjata e të zeza, krela-krela, të bëra perçe, dhe mbi kokë kapuçin e bardhë. Kishte të veshur tirq me dymbëdhjetë fije gajtan. Xhamadanin me sumbulla, po ashtu, me dymbëdhjetë fije gajtan, dhe shokën ngjyra-ngjyra njëzet pash të gjatë. Në shokë i kishte të varura thikën, jataganin dhe fyellin. Ai, në atë kohë i kishte ruajtur delet, sikurse ne sot. Por ai deleve ua kishte zgjedhur kullotën. Kështu ai i kishte larguar delet nga stanet, dhe i kishte dërguar përtej atyre bjeshkëve, – dhe gjyshi ngriti krahun në drejtim të veriut duke treguar bjeshkët e larta, dhe vazhdoj. – Atje pra, ai kishte njohur një vashë të bukur, që të gjithë në atë kohë kishin thënë se ajo vërtetë ishte një Zanë Mali.
Kur ai i binte fyellit, ushtonin malet, buçisnin lugjet!… edhe delet e ndalnin blegërimën, zogjtë e pushonin cicërimën, lopët në kullosë nuk e tundnin këmborën, kuajt në tufa e ngrinin kokën lartë, vashat i lenin bucelat pranë krojeve, nuset e largonin furkën nga dora, baqicat e lenin bulmetin, dhe me duar të lagura dilnin nga stani duke mbajtur vesh dhe duke e uruar djaloshin që ua ngrohte zëmrat të gjithëve, me ato meloditë e bukura dhe zërin mahnitës të fyellit. Edhe përtej atyre bjeshkëve, kur kishte shkuar t’i dërgonte dhentë për kullotë, i kishte rënë fyellit me ritme mallëngjyese, ku vasha, Zanë e Malit, e kishte dëgjuar, dhe ishte mallëngjyer. Dalë nga dalë, asaj i kishte lindur dëshira ta shihte djaloshin për se afërmi. Pas disa kohësh ajo e kishte parë djaloshin dhe, ishte mahnitur nga bukuria e tij. Dhe një ditë djaloshi e kishte parë vashën, dhe e kishte dashuruar, dhe të vona e kishte kërkuar për nuse. Prindërit e vashës ishin pajtuar dhe e kishin shpallë fejesën. Krejt bjeshka ishte gëzuar për fejesën e trimit me vashën që ishte si Zanë e Malit. Kishte filluar një dasmë e madhe, që nuk ishte mbajtur mend në këto anë. Shtatë ditë e shtatë net thuhet se kishte zgjatur dasma! Kishin gjëmuar lugjet dhe shkëmbinjtë nga tupanët, nga zurnatë dhe kavallet. Dasmorët kishin kënduar këngën maje krahut. Kishin ardhur lahutarët dhe kishin kënduar këngë kreshnike për Mujen e Halilin, për Rozafatin, për Ago Ymerin e shumë të tjera. Kishin gjëmuar mishnicat, fyelli e çiftelia. Ishin hedhur në valle djem e çika, nuse e plaka!…
Pas disa ditësh djaloshi kishte zbritur në vërri për të sjellë ushqime. Nusja e tij, që të gjithë e quanin Zanë e Malit, i kishte thënë të mos shkonte, sepse ajo e kishte parandie që moti do të prishej, por djali nuk e kishte dëgjuar. Vonë, në mbrëmje, kur çdo gjë kishte rënë në gjumë, kur delet, qengjat, lopët e kuajt, dhitë e edhat, bënin gjumin në freskinë e natës, befas kishte filluar të vetëtonte dhe të murmuronte. Pastaj kishte rënë një shi, i përcjell me gjëmë dhe me erë të fortë sa që edhe stanet i kishte shkatërruar. Vathët i kishte mbushur me ujë. Krojet i kishte turbulluar. Përrenjtë i kishte mbushur me ujë të turbullt thep me thep. Fërfëlliza i kishte shkulur me rrënjë shumë lisa, derisa edhe nga thellësia e tokës, thuhej se ishte dëgjuar gjëma. Nusja, që të gjithë e quani Zanë e Malit, si trimëreshë e guximtare që kishte qenë, ishte përballur gjatë gjithë natës me stuhinë duke i mbrojtur njerëzit dhe bagëtinë. Dhe po në atë kohë kur ishte dukur se stuhia kishte filluar të pushonte, kishte krisur një rrufe dhe e kishte goditur nusen për vdekje.
Pasi kishte pushuar shtrëngata, kishte filluar të agonte një ditë e re, një ditë e bukur, një ditë e kthjellët, dhe nga të gjitha anët, bashkë me cicërimat e këndshme të zogjve ishte dhënë edhe kushtrimi, se nusja, që të gjithë e quanin Zanë e Malit, ishte plagosur për vdekje nga rrufeja. Të gjithë ishin mbledhur të stani i saj, dhe e kishin marrë atë në vig që ta dërgonin në vërri të heqimi. Kur kishin arrirë tek lëndina e bukur, nusja pakëz e kthjelluar nga agonia i kishte lutur burrat që e mbanin mbi vig:
„Lëshomëni pak të pushoj në këtë lëndinë të bukur“ – ata e kishin lëshuar. Nusja e molisur ishte ulur, dhe pasi kishte shikuar anë e qark kishte thënë:
„Nëse vdes pa e parë trimin tim, amanet, në këtë lëndinë të bukur të me varroni!“
Dhe ashtu kishte ndodhur. Nusja kishte vdekur pa e parë trimin e saj. Ai kur ishte ngjitur në bjeshkë, e kishte marrë vesh se çfarë kishte ndodhur me nusen e tij, ishte penduar thellë në shpirt që nuk e kishte dëgjuar fjalën e saj, dhe me dëshpërim ishte përulë pranë trupit të saj, duke i derdhur disa pika loti mbi fytyrën e saj të pa jetë por, të bukur!…
„Qëndro he burrë, ti nuk je ligë edhe kur ke marrë plagë nga jatagani i armikut, e po ligështohesh sot?“. – i kishte thënë një plak i moçëm.
„Dhembjes nga plaga e jataganit i kam qëndrua, se ka qenë dhembje e prerjes së mishit, kurse kjo sot është dhembje e prerjes së dashurisë, ndaj nuk mbahem dot!…“
Pastaj, stanarët bashkë me trimin, të pikëlluar e kishin varrosur aty ku ajo e kishte lënë amanetin e saj të fundit.
Dhe pastaj djaloshi, sa herë i kishte rënë fyellit në atë melodi, të gjithë ishin përmalluar. Ai, përmes fyellit, gjithë jetën e kishte vajtuar nusen e tij, që kishte qenë si Zanë e Malit“…
„Paskan shkuar delet të Varri i Nuses“ – tha mixha Kadri duke u ngritur në këmbë. Edhe unë me gjyshin u ngritëm pas tij dhe u nisëm drejt stanit.
Lehtë, lehtë u afrova edhe më afër, fare pranë atyre gurëve të bardhë dhe, i preka me dorë, ku për një çast m’u bë se e pashë nusen e bukur si Zanë e Malit, ashtu të molisur, ulur pranë gurit të varrit, e veshur me një tis të hollë e të bardhë, kurorën me lule mbi kokë të stolisur me perishane, me flokë të gjata e të arta që gati preknin mbi barin dhe lulet e lëndinës… duke i lënë amanetet… dhe i gjithë trupi m’u rrëqeth. Ika me vrap të gjyshi duke u kapur pas dorës së tij. Ktheva edhe një herë kokën prapa dhe pashë gurët e heshtur, dhe ashtu i liruar nga ai makth, dhe pranë ngrohtësisë së gjyshit, pashë se si zhdukeshin ngadalë gurët e varrit prapa bregores. Dhe nusja si Zanë e Malit, e zjarrtë si flaka dhe e tejdukshme, e ngjitur thellë në imagjinatën time, mbeti e ngrirë në atë lëndinë, që dalë nga dalë kishte filluar ta mbështillte mugëtira e natës që po errej…

P.S.
Origjinali i këtij tregimi është konfiskuar nga policia më 14 dhjetorë 1979.
Shkruar në vitin 1977
Rishkruar në vitin 2000

“FotjonArt”, 4 Maj 2010