Reshpja…i braktisur si…Serembja

         Gazi Buxheli

Gazi Buxheli 

Reshpja…i braktisur si…Serembja 

  Ne kujtim te nje bisede mes  DR. PREZES  dhe  FREDERIK  RESHPIES

(Me rastin e dyvjetorit te vdekjes)

    Në Muain Shkurt të dy viteve  më parë  pas një jete që , siç shkruante vet në një poezi ,  ngjante  me “…një gjethe Vjeshte në rrjedhën e një prroi ..”  dhe “..unë kam qënë trishtimi i botës …”, ndrroi jetë Frederik Reshpia . Të gjithëve na kujtohet ajo vdekje sa për humbjen e një njeriu poet aq edhe për  rrethanat e ndodhjes së saj : ai vdiq i vetmuar diku afër sahatit në qëndër të Tiranës . Përkujtimi i një përvjetori të tillë vdekjeje ngjan disi i veçantë nga ajo e njerëzve të tjerë  e duke folur për të druhesh se mbetesh në mëkatin e  mangësisë  apo  pasaktësisë së gjërave . Prandaj  mbase mënyra më e mirë për kapërcimin e këtij mëkati është vetëm dhënia e sakt e ndonjë ndodhie apo kujtimi që lidhet me jetën e personit e asgjë tjetër.

   E njihja mirë poezinë e Frederikut se gjëja tek ajo jo vetëm lirikën  e njohur të tij , por edhe ca intimitete jetet që jo gjithmonë vihen re , ca ndjesi që mbeten të tilla e nuk thuhen dot , ca  kumte që mbarten me vtete  mbase edhe gjithë jetën  . Personlisht pata rastin ta njihja vetëm një herë dhe kurr më . Ishte një njohjë fare e rastësishmë , por e mjaftueshme për të  më shuar disa kërshërira që kisha për  të ardhura nga disa mbresa , apo dhe paqartësira që më kishin lindur gjat leximit  të krijimeve të tij, e përmëtepër nga disa të veçanta të jetë së tij të dëgjuara andejkëndej . Takimi me të ndodhi vite më parë në zyrën e vizitave të Dr. Pr. Bajram Prezës , ku shova për një këshillim mjekësor . Gjeta  në atë zyrë Frederikun dhe dikë  tjetër të cilin nuk e njihja , duke biseduar me Dr. Prezën. Nuk e di kur kish filluar biseda mes tyre , por i gjeta në një moment interesant të saj  , ku si të thuash shkëmbente mendime për problemet e letërsisë erudicioni poliedrik i Dr. Prezës dhe njohja me të vërtetë e mirë e letërsisë e Frederikut . Shumë pyetje , përgjigje apo batuta , të asaj bisede më mbeten edhe sot ë kësaj dite të ngulitura në kujtesë .

  Në poezonë tënde , i tha Dr. Preza , shoh përdorimin e shumtë të simboleve , a e fut veten tek simbolistët në poezi ? – Sinqerisht nuk e kam menduar ndonjëherë  këtë , u gjegj Riku , bile as nuk e di në se çdo poet i takon  ,  apo e fut veten në një rrymë letrare , veç mund të them se krijuesit e përfaqësuesit e simbolizmit  si poeti i çuditshëm Amerikan Edgar Allen Poe  , Hugoi apo Mallarme janë gjigandë të letërsisë , e para tyre jam më shumë se i vogël , kështu që  as e gjej veten të përcaktuar në ndonjë rrymë letrare . Unë thejsht shkruaj kur ndjej nevojën e shkrimit , bile Dr. një dëshirën të tillë e kam të rastësishme , jo të vazhdueshme , e  për kohë të tëra ndjehem larg poezisë dhe kthehem tek ajo kur diçka e brëndshme apo e jashtme më ngacmon… – Nga ç’kam lexuar tek ty , e ndërpreu doktori , kam mendimin  se nuk të pëlqejnë Parnasistët  , mbase kjo se ata janë tepër të ngurte në varg. Nuk kisha dëgjuar , as lexuar gjë për këtët rrymë letrare prandaj e dëgjova me vëmëndje të përqëndruar përgjigjen e Fredrikut : – Edhe unë kam lexuar dhe e njoh rrymën e tyre letrare. Është rryma  e një vargu të rreptë në kuptimin stilistik , e ngurtësuar në 12 rrokshin , pa thyerje të tij . Kjo rrymë u pa se nuk mund të vazhdonte gjat prandaj filloi të shkohej drejt një lirshmërie vargu . Me sa di unë pas tyre filloi simbolizmi dhe një lirshmëri e dukshme në poezi . Në këtë moment vura re se Dr. preza nxorri nga sirtari i tavolinës një libër me poezi , në Frëngjisht , në kopertinën e sëcilës binte në sy portreti i Emil Zolas .

  – Natyralisti Zola, gati sa nuk thirri Frederiku ,kur e pa atë libër . – E ke lexuar , e pyeti doktori . -Natyrisht që e kam lexuar.  Ka qënë natyralist në letërsi , ka bërë një poezi të saktë , me elment real. Parimi themelor i tij ishte një lloj saktësie në letërsi kur shkruante  se gjërat ekzistojnë , nuk është nevoja që ato  ti krijojmë , na mbetet vetëm ti kërkojmë , ti gjejmë dhe dhe me fije të bëjmë lidhjën  e tyre . këto fije janë poezia , janë dhunti e talentit . Mbase ishte kjo që  e bëri atë të veçantë dhe gjigand të letërsisë . E dëgjoja bisedën e tyre që më interesim  deri sa erdhi një moment që më ngacmoi për të mos mbetur jasht saj . Duke u futur në bisedë citova një thënie të Mallarmesë : “.. Poezija duhet te jetë përherë enigmatike …” , duke shtuar pyetjen se a e errëson kjo poezinë ?  Ishin gati të përgjigjeshin të dy , por me sa duket  duke qënë  fushë e Rikut  doktori e la të fliste : Enigma dinakërisht synon ta mbaj lexuesin të mbërthyer deri në fund të poezisë. Eshtë tërësisht çështje mjeshtërore . Në një farë mënyre një peozi e tillë , kur është e arrirë  , ngjason ma ankthin e një pusie fundin e sëcilës e merr vesh vetëm në fund .të saj . Në se poezia do te zbulohej që në fillim nga shprehja e drejtpërdrejtë e fabulës , e subjektit të saj  ajo do të ishte e barazvlefshem me zhdukjen e saj  . Por kjo , plotësoi mendimin e Rikut doktori , ka rrezikun e hermentizmit prandaj bëhet e arrirë vetëm  kur  shmanget hemetizmi ,

   Dukej se asaj bisede po i vinte fundi teksa Dr. Preza u ngrit në këmbë dhe po shikonte orën . Kishte ardhur koha për të pritur pacientët , por  një pyetje e beftë e Rikut e zgjat edhe ca më tej atë bisedë : Doktor nuk mund të them sa  kam ardhur qëllimsht , por pyetja që dua t’u bëj mund të më sillte edhe qëllimisht : ç’mendim keni për Zef Seremben  , a ka qënë ai ekscentrik , siç shpesh paraqitet ? Jam i interesuar pasi dua të shkruaj diçka për të ? Doktori u rikthye përsëri në karrike : Nuk mendoj kështu. E kam lexuar Seremben , më ka pëlqyer sidomos një poezi patetike e tij për Atdheun . Nuk mendoj se ka qënë në disekuilibër psiqik , ç’ka është karakteristikë e ekscentrizmit . Në se do të ishte i tillë ai do të shfaqej i tillë gjat tërër kohës , ndërkohë që vetëm vitet e fundit të jetës shfaqi shënja të një lloj depresioni , çka e çoi me sa duket në një vdekje të dhimbshme , të vetmuar . Pas kësaj përgjigje ne u larguam  nga zyra e doktorit . Kohë të më  vonshme kam lexuar një poezi të Frederikut , që mbase lidhet me pyetjen e mësipërme   , poezi që  mbaronte me këto vargje : “…rënë nga xhami i thyer i qiellit / , kristal i akullt yllëzon netëve / dhe mbi pastelet e borës mërdhat /shelgu i trishtuar , fatkeq si Serembe… ”

   Teksa kujtoj sot interesimin dhe pyetjen e a’thershme te Rikut për Seremben  bëj lidhjen dhe më ngjallet dyshimi  se tek Serembia ai gjënte dikça të vetën  , a mbase një lloj parandjenje se fundin do ta kishte  mbase të ngjashëm me atë  të Serembes . Ndoshta këto janë hamëndjet e mija dhe nuk është fare kështu , por  disa ndodhi në jetën e Frederikut më bëjnë që që të shprehem në një të tillë mënyrë : A nuk pati Riku një jetë të trazuar , deri edhe në disa gjëra të pashpjegueshme ,   a nuk u ndje ai i braktisur , dhe a nuk vdiq ai si Serembia i vetmuar në shkallët e gurta tek   sahati i Tiranës dhë vetëm një kalimtar zëmërmirë rastësisht ju ndodh pranë teksa  lajmëroi me telefon  Moikom Zeqon , mbase të vetmin mik të  tij në këtë  jetë ? E të gjitha këto nuk janë hamëndje por pjesë e jetës së tij , që ngjason me një libër thellësisht të veçantë , mbase edhe të vrazhdët .Tek e fundit ,  thote  Stefan Mallarme , kjo jetë është bere që të përfundoi në një libër të bukur  ? E të bukur nuk janë vetëm librat e gëzuar , të bukur janë edhe librat e trishtuar , boll  që ata të  japin një jetë të kuptimshme që të tjerët ti vërë në mendim.

Shkurt 2008