NJE POET VERTETE I SUKSESSHEM E INTERSANT

Gazi Buxheli

NJE POET VERTETE I SUKSESSHEM E INTERSANT

Gazi Buxheli

“ Maji brënda meje “, është titulli i blogut të poezive i Përparim Hysit , në www.shqipo .com për të cilin dua jap disa konsiderata , nisur jo nga këndvështrimi i një kritiku letrar , por i një lexuesi të vëmëndshëm . Përparim Hysi është një krijues të cilin nuk e njoh personalisht e as kam biseduar ndonjëherë me të , çka në të vërtetë ma vështirëson disi shkrimin . Për kapërcimin e kësaj mangësie më vjen në ndihmë fakti që njoh mirë krijimtarinë e tij letrare dhe dihet se në çdo krijim të tillë , para së gjithash , zë vënd shpirti, që përbën edhe thelbin e qënies njerëzore . Mu desh të bëja këtë hyrje paksa të zgjatur për t’i dalë përpara ndonjë pasaktësie , apo mendimi të pasaktë , që mund të mos ndodhte në se për këto krijime do të kisha këmbyer paraprakisht mendime me vetë autorin e tyre . Nga ana tjetër , për tu shfajsuar për ndonjë mendim të pasaktë , më vjen në ndihmë edhe relativiteti i gjykimeve letrare , relativitet që vjen nga subjektiviteti i pashmangshëm në analizën e vlersimin e tyre , që jo rrallë çojnë në mendime e përfundime arbitrare .
Ka një thënie te hershne , mbase e dalë që kur libri hyri e u bë pjesë e jetës së njeriut , thënie që shpreh një raport të lexuesit me librin e njëherësh një kriter vlerësimi për të : “ …një libër që nuk meriton të lexohet për të dytën herë , nuk meriton të lexohet as edhe herën e parë …” . Mu desh kjo thënie për të treguar se mendimet e mia për krijimtarinë e këtij autori i kam formuar pas leximit të krijimeve dhe pas rileximit te disave prej tyre , te cilat mbase përbëjnë edhe tharmin e penës së tij . Në mendimet e mëposhtme jam përqëndruar në dy , tre vlerësime , që mendoj se janë më afër të vërtetës së këti autori .
Përparimi e shtrinë penën e tij në dy krahë : në prozë dhe në poezi , me një krijimtari të bollshme në të dyja gjinitë . Fillimisht kisha mendimin se më i suksesshëm ishte në prozë , por ndrrova mendim kur thellësishtë u njoha me poezinë e plotë të tij . Gjithësesi është ky një mendim personal , që nuk zbeh prozën e tij e cila , për lloin e temave që kap dhe për mënyrë e shtjellimit të tyre , mbetet mënyrë shkrimi vetëm e Hysit . Për të vërtetuar këtë mjafton të lexosh tregimet , “ Dështimi i një gjyqi “ , , “ Magjistricë e re ?! “ , “ Kam alergji për detin “ , dhe “ Orizi Kinez “ , tek të cilët gjen ndodhi të thjeshta , që mbase i ke hasur edhe ti , por që nuk ke vënë re se kanë diçka më shumë se ajo që sheh , apo dëgjon , që i ke përjetuar duke mos e vrarë mëndjen në se ato kanë ndonjë nëntekst , apo në se përcjellin ndonjë mesazh dhe vetëm kur lexon këto tregime kujtohej se sa i pavëmëndshëm ke qënë… Por synimi në këtë shkrim nuk janë këto tregime e as proza në tërësi , por është poezia e tij , sa për faktin se më pëlqen , aq edhe për një fakt tjetër që ndoshta përbën edhe një veçanti : shumicën e poezive janë shkruar e vazhdojnë të shkruhen , nga Hysi , në një moshë që tanimë është shumë larg moshës së re , moshë që , me apo pa të drejtë , quhet edhe mosha e poezisë .
Për një prezantim paraprak të lirikës së tij po shkëput vetëm disa vargje : “…skam parë një agim kaq të magjishëm , kur gjethet e Vjeshtë vesë pikojnë …” a po më tej : “…një mjegull e bardhë ka rënë mbi liqen , e ngjanë se liqen s’është më gjëkund , del disku i diellit e mjegullën që gjen e tret e vë për fund…” , ndërsa vargjet e dhimbjes , për gjetjen e goditur , për konçizitetin e tyre , fuqinë e figurës dhe aludimin e nënkuptuar , të vënë me të vërtetë në mendim e të lënë mbresë : “…lotëtët e syve do t’i fshi më shami , po lotët e shpirtit me se do t’i fshi ?…” .Nuk di në se dhimbja mund të jepej më bukur se kaq !
Një krijues quhet i formuar , i “ pjekur “ , i kërkuar , kur ka krijuar formatin e tij letrar , individualitetin , të cilin mund ta dallosh edhe kur në shkrim nuk e has emrin e autorit , pra i dal me anonimat . Në se një shkrimtar nuk dallohet e nuk individualizohet dot nga shkrimet tij , shkruante studjuesi Italian i letërsisë G. Xhiovane , ai më së shumti mund të quhet kopjues i mirë , apo imitues ikeq . Them se Përparim Hysi e ka tejkaluar këtë rezik , pra mospasjen e një formati të tij . Ai tanimë ka krijuar mënyrën e tij e të shkruarit , deri në atë shkallë sa që nuk mund të shkruaj ndryshe . Janë tre arsye që më çojnë në këtë mendim .
Së pari , duke mos rënë në thjeshtëzim të prurjes së mendimit të tij poetik , apo narativë , në dhënien e subjektit , fabullës , Hysi është tepër i qartë , ai gati hynë në një bisedë me lexuesin , pa asnjëlloj hermetizmi , apo nënkuptimi të mezikapshëm . Në poezinë e Hysit , si nënkuptim mund të haset vetëm mesazhi që përcjell , ndërsa gjithçka tjetër është thënë e kuptueshme e qartë e tejdukshme , në se mund të shprehemi kështu . Nobelisti Irlandez Scamus Heaney , duke folur për krijimin e mirfilltë shpjegon se tek letrari , çdo gjë që duhet të shprehet e gjën rrugën e saj , mënyra nuk është recetë . E tërë kjo thënie nëkupton se krijuesi i vërtetë bëhet rob i mënyrës së tij të të shkruarit , i inividualitetit të tij , ndërsa recetat apo imitimet , bëhen shkaku i mospranimit nga lexuesi . Por kjo mënyrë e të bërit poezi , pra e zbulimit të poezisë që në fillimin e saj , mbart nga ana tjetër rrezikun e humbjes së interesit të lexuesit , për një lexim deri në fund të krijimit . Në ndonjë poezi të Hysit kjo edhe ka ndodhur , sidomos në ato të natyrës erotike , tek të cilat shpesh bie në përsëritje të të njëtave gjëra , të dhëna me të njëjtat mënyra , por në shumicën e poezive të tjera , e këto janë edhe më përpërfaqësueset e tij ,e ka tej kaluar këtë rrezik me një truk krijues : ai edhe pse e zbulon që në fillim fabulëm , ruan prap diçka të fshehtë , të cilën e shkarkon në mënyrë të beftë , zakonishtë në fund të poezisë , ose e jep atë si rrjedhë logjike, gjatë tërë ngrehinës së saj , për të ndarë me lexuesin kënaqësinë , gjatë tërë kohës e të qënit së bashku . Ngjan kjo me nusen në dasëm , të cilën edhe pse të gjithë e shohin që në fillim të stolisur e të bukur , ju duhet pak apo edhe shumë kohë , që dalëngadalë të fillojnë të vënë re të gjithat hyret e saj . Në rë dy rastet kemi të bëjmë me një lojë dinake që autori bën me lexuesin e tij , për ta mbajtur atë të lidhur pas krijimit : “…shtëpinë ma lyeni me gëlqere , dritaret hapni kanatë në kanatë , të mbushet shtëpia me erë pranvere, se ja tek vij unë emigranti i ngratë…”
Së dyti , gjatë leximit të poezisë të krijohet përshtypja , ose më saktë zbulon , se në procesin e krijimtasrisë poetike , këtij krijuesi , rima i vjen shumë shpejt . Them se Hysit i mjafton të perceptoi dhe të organizoi në mendim fabulën , atë çka do të hedh në poezi , se pastaj gjithçka , pra bërja e poezisë i bëhet e lehtë .Eshtë kjo një veçori e talentit , mbase gjenetike , që ashtu si në rastin e mësipërm , mbart pasoja që në këtë rast janë kundërshtuese : nga njëra anë ajo ja lehtëson shumë mundin autorit në nxjerrien e poezisë , sidomos një autori të prirë për një poezi tradicionale , klasike ,tek e cila siç dihet, tre elementë: fabula , ritmika dhe rima ,përbëjnë edhe natyrën e saj , ku them se bën pjesë edhe ky autor , dhe nga ana tjetër rrezikon bërjen e një poezie të shpejtë , pa ngarkesë emocionale e fjalën e zgjedhur , çka sjell logjikisht daljen e një poezie , të mangët në gjurmëlënien e saj , që më së shumti të kujton një dëshirë të mirë për të thënë diçka të bukur , por që i del vetëm një trung pa gjethe e lule , ku e vetmia vlerë mbetet mundi i bërjes së saj . A ka rrezikuar , apo më sakt , a është dëmtuar poezia e Hysit nga kjo ? Në përgjithësi themë se jo !Talenti , përvoja e gjatë krijuese dhe qënia e tij arsimtar i letërsisë për dekada të tëra , kanë bërë që ai ta parandjerë këtë rezik dhe t’i paraprij atij . Rreziku është tejkaluar në sajë të përkujdesjes për të arrirë subjektin , pra atë çka ka dashur të jap , nëpërmjet metaforave të gjetura , përpunimit të tij me fjalën , a vargun e bukur : “…vendosi snobi të shtronte darkë , të ftuarit i veshi si romëkë , vetë u ul në krye , nuk ish Cezar , harxhoi për darkën milionë dollarë …” . Pra ka frenuar veten , për të mos u rrëmbyer e joshur nga lehtësia e ardhjes së rimës , për të mos rënë në atë rimë foljore që e transformon poezinë në një lloj bejte ,apo vargëzime pa vlerë , karakteristikë kjo e mungesës së talentit , apo e fillesave të krijimtarisë , nga e cila vinë poezi që të japin subjektin , por jo efektin emocional dhe kënaqësinë e pritëshme . Kur pak më sipër thash se në përgjithësi e ka tejkaluar rrezikun e dëmtimit të poezisë , nga ardhja e shpejt e rimës, kam parasysh disa poezi tek të cilat vihet re një ndërtim i shpejt , me vlera të pakta , që stonojnë me shumicën tjetër të poezisë me vlerë . Heqia e këtyre poezive nga blogu , a ndonjë libër i mundshëm , padyshim rrit vlerat . Ndoshta është vendi që shoqërisht dhe në mënurë tepër të sinqertë , dashamirëse ,ti kujtoj mikut tim Hysi , se ai është me të vërtetë i kërcënuar nga kjo veçori e tij , pra e ardhjes së shpejt të rimës . Nëse në këtë konstatim jam i pasaktë kërkoj ndjesë .
Së treti , poezia e Hysit njihet shpejt nga nje fakt paksa i veçantë : prania e poezisë erotike . Nuk mund të them se kjo lloj poezie mbizotëron , por ajo është e kudo gjëndur , me një numër impresionues e me një arritje me të vërtetë të spikatur : “…si zambakë mbi ujë liqeni ,ti shkëlqen e bëhesh nur ,më mbeten sytë mua të mjerit , sa të shoh bëhem sëmurë …” . Disa nga këto poezi janë aq të gjetura e aq të arrira , sa që ke kënaqësi jo vetëm t’i lexosh , por mbase edhe t’i mbash mend . Shpesh këto poezi janë të ngjizuara artistikisht edhe me elementë folklorik , çka i bën ato më jetësore e më të këdsme me muzikalitetin e tyre . Duke lexuar këto poezi, dhe duke patur parasysh se dora që i ka shkruar i takon një gjyshi , lexuesit me siguri do t’i vij ndërmënd romani i njohur i Markezit “ Kujtimet e prostitutave të mija të trishtuara “ , ku flitet për flirtin e një 90 vjeçari me një minorene 14 vjeçare . Mos vallë kjo është edhe dëshmi e thënies se dashuria nuk njeh moshë dhe se edhe në moshën 90 vjeçare ruhet aftësia e një ndjenje dashurie ,si dhe në moshën e rinisë ? Hysi në poezinë e tij të kësaj ane është shumë i sinqertë , shumë spontan dhe deridiku edhe nudist . “…teksa gjiri nën këmishë …….më pas gjiri shfaqet sheshit …” . Por ç’e do , shih me sy e plas me zëmër , thot mileti , i djegur e i vuajtur nga ky hall!E kyhall vërehet edhe tek poezia e Hysit , tek të cilat dukshëm e ngacmon nosatlgjia e tij , por edhe revolta e një të moshuari , për kohën e ikur e pamundësinë për të ribërë ato çka bëntë dikur : “…më sjell një kohë të shkuar , tutje , më parë sa vite ,lulkuqe i pata dhuruar ,mikes që në grurëra më priste…” . Nga ana tjetër , në poezitë e këti lloji , vërehet një humor i lehtë , i këndshëm , i tretur nëpër vargje , çka më kujton , deri diku , Naum Priftin , dhe ironizmi , apo edhe tallja këshilluese e Dritëro Agollit , drejtuar pleqëve të dalldisur , që kërkojnë atë që si shkon as si moshë e as si mundësi : “…tek të shoh aq të ujdisur , e kur nisesh për sfilatë , zëmra tak më merr të krisur , mbetem plak , i bërë guak…”
Por ajo që s’mund të kaloj pa u ndjerë gjatë leximit të krijimtarisë së këti autori është malli , dhimbja dhe nostalgjia – Në se lexon të plotë krijimtarinë e tij do të jesh i ngarkuar me të trija këto ndjesi . Nostalgjia është natyrë e moshës së tij , dhimbja gjurmë e jetës , ndërsa malli është mpleksie e të dyjave . Mbi të gjitha në këto ndjesi mbizotëron malli , dhimbja për Atdheun e munguar në emigracion dhe llogjikisht edhe revolta për pafundësinë e padrejtësisë së kësaj të keqie : “…nga pikëllimim,shikoni si po thinjet koka , po ca më shumë shpirti im…”. Janë këto mbase poezitë më të ndjera të krijimtarisë së Hysit ,dhe që ndoshta kërkojnë një vëmëndje të veçantë , çka do të thotë se nuk janë objekt i këti shkrimi.
Duke përfunduar këto shënime, për këtë krijues me të vërtetë të suksesshëm , që për mua përbën edhe një rast të veçantë , më vjen ndërmënd një thënie e Niçes . Virtyti , shkruante ai , është vesi më i kushtueshëm i njeriut , që në rastin e këti autori shpjegon edhe psenë e andrallës së tij për të shkruar , aq më shumë poezi , me të cilat u jep kënaqësi të tjerëve , duke fituar për vete vetëm mund e dhimbje e kjo pasi , siç thotë Esenini , të jesh poet do të thotë të vrasësh veten kurdoherë . Janë virtytet që se lënë Hysin të qetë , bile kam përshtypjen se tanimë ai nuk është i zoti as të mposhti dhuntinë për t’u dhënë njerëzve kënaqësinë e mundshme dhe këtë e bënë me bujarinë e një njeriu dhe krijuesi interesant , me zëmër të madhe e thellësisht të pastër –
Tiranë : Maj / ’09