MARTESA

DALAN LUZAJ

Martesa, ky akt i shenjtë në jetën e çdo njeriu i ardhur nga brezat dhe i përcjellë më tej, ngelet i tillë në çdo vend, në çdo kohë e rrethanë që të realizohet. Bashkon dy njerëz, shpesh dhe të pa njohur, krijon një familje të re dhe realizon vazhdmin e jetës në tokë me të gjitha të mirat e të këqiat që do sjellë koha apo fati i çdo çifti.Pasi mbaruam darkën, gjithësecili u rehatua në dhomën e ndenjes, në shtëpinë e babait në Çikago.

Kur babai u largua nga Atdheu si pjesë e humbur e luftës, nëna ime ishte shtazënë me mua.Na priti në Itali dhe tani u bëmë bashkë pas 50 vjetësh.
Kishim folur më parë për gjërat më të rëndësishme nga jeta jonë, pak dhe nga e tij.
– Ditë më parë, ju më treguat, – foli babai – për martesat e vëllezërve dhe të motrës tuaj, sonte tregomë rreth martesës tuaj. Jeta e familjes sonë është një dramë me kulme ku shpesh ngjarjet merrnin formën e ireales dhe kalonin jashtë normave për t`u pranuar si të vërteta nga ata që s`patën fatin e klasës sonë.
Autori i gjithë kësaj drame të hidhur ishte babai, paçka që ai i qendroi besnik deri në fund idealit të tij dhe Atdheut. E gjithë sakrifica e tij, u quajt tradhëti dhe ne duhej të paguanim për këtë, ndaj nuk doja të flisja më për të kaluarën e hidhur tonën. Sa herë që ne tregonim episode nga jeta, ai rrudhej, kridhej në stuhinë e fatit aq sa dukej se i shtohej një brengë ose i shkurtohej pjesë nga jeta e tij, por gjithësesi tepër i vemendshëm.
– Fol mor bir, – vazhdoi babai, – po presim të gjithë. Unë jam i sigurt se as fëmijët tuaj s`dinë rreth martesës së prindërve të tyre. S`ju kam parë asnjë fotografi martese ose nusërie.
– Me gruan time u njoha herët, ajo ishte nxënëse në shkollën 11 vjeçare Halim Xhelo të Vlorës, bënte vitin e dytë të shkollës së mesme. Një vit më vonë ne shpallëm fejesën.
Unë isha mësonjës në fshatrat e Tepelenës. Familja jonë banonte pranë shkollës Tregëtare në Ujin e Ftohtë, atje ku ju dikur keni qenë mësonjës.
Komunizmi kishte dhënë shenjat e një sëmundje të pa shërueshme dhe në moshën e rënies filloi tërbimin. Në plan të parë, ishin klasa e përmbysur, paralel ai hante dhe bijtë e tij. Gjithësesi ne ishim poligon qitjeje ose çangë për të dëgjuar të tjerët.
Lufta e klasave ishte fundi i ferrit komunist. Njerzit humbën ndienjat më njerëzore, frika dhe tmerri shpërbënë një popull të tërë, duke futur urrejtjen e armiqve në çdo familje për ta sunduar. Ata krijuan njeriun e ri që shpalosi karakterin brenda dhe jashtë Atdheut.
Kemi folur për internimin nga Uji i Ftohtë në Sherishtë. Sherishta është kapitulli më i hidhur në familjen tonë. Drama filloi më 1944, por goditjet i bëheshin klasës sonë njëra pas tjetrës dhe gjithmonë më të forta, mundësisht deri në zhdukjen fizike.
Këtu, në këtë periudhë, lindi arsyeja e martesës time që do të shtjelloj me tej.
Ndodhesha ushtar në Gjerven të Beratit në N.B.U. Këto ndërmarrje bujqësore ushtarake u krijuan enkas për djemtë e familjeve të të deklasuarve. Punonim me normë të lartë dhe cilësi. Kur ushtarët nuk e realizonin normën e punës, kapterri i ushtrisë i rrinte në kokë me fener në dorë edhe natën, derisa të realizohej norma.
Në ushtri, kisha 20 muaj pa shkuar me leje në shtëpi, megjithëse në familjen tonë kishin ndodhur plot ngjarje dhe vdekje që e justifikonin lejen.
Familjen e së fejuarës, edhe pse kishte kaluar 5 vjet internimin në Savër të Lushnjes, kur iu arratis i ati, fejesa me mua u bë shkak për dëbim nga Vlora, në fermën e Llakatundit, sektori Lubonjë, në mes të pyllit, në kasollet që dimëronin dhentë e fermës. Tre femra në mes të pyllit. Duhet thënë se aty ishin dhe rreth 6-7 familje të tjera.
Pasi kishim mbërritur në Sherishtë, tre femra, dy të sëmura, u ishte komunikuar se, s’kanë të drejtë të lëvizin jashtë fshatit. Në qoftëse kapen do dënohen!
Më thoshnin më parë, një miku ynë çam, mik i mirë i ditëve të vështira, një mesnatë vjeshte, u kishte ardhur pas mesnate dhe u kishte sjellë një dhi rracë për qumësht. Dy vëllezërit e mëdhej, vazhdonin dënimin në burgjet komuniste.
Këto gjëra i mësova herë pas here paralel me kohën, gjente shtegun ndonjë letër ose njeri që sillte të rejat nga internimi duke i trajtuar gjërat si krejt normale, pa asnjë mllef ose shenjë fytyre se, e keqja s`kishte fund. Isha mësuar nga larg se, ne na mobilizuan ushtar nga Tepelena ku punonim si mësonjës dhe jeta e fshatit kishte dy skena, ajo e fshatarëve të zakonshëm dhe tmerri ishin ata që ishin sjellë të internuar. Më kishin ngelur edhe 4 muaj që të mbaronte shërbimi ushtarak dhe lloj-lloj mundimesh më trazonin çdo ditë që afrohej fundi i ushtrisë.
Ishte një ditë shtatori e vitit 1969 kur unë ndodhesha ushtar në Gjeroven dhe postieri më sjell një letër që ma dërgonte nëna tek shkruante saktë të vërtetën.
I dashur djalë!
Nëna të do shumë, si gjithë nënat, por ka një ndryshim, se unë ju kam rritur me kazëm e lopatë dhe lakrat s`iu ndanë asnjë herë sofrës sonë, pa e ngopur barkun me bukë.
Kam rënë në një hon të thellë, sa shpesh s`bindem në është e vërtetë apo ëndërr. Zonja, ëshë shumë e sëmurë (zonja, gjyshja jonë) ka dy ditë që ka prerë ushqimin. Leonora (motra e madhe) ka filluar t`i shtohet epilepsia dhe largon shpesh, ajo s`e di që është e internuar. Dje, kryetari i këshillit me gjithë një grua e zunë Leonorën duke ikur në fshat, e kishin sjellë tek shtëpia që rrimë dhe jashtë shtëpisë e kishin lidhur me litar te trungu i prerë i një peme gjersa erdhi autoambulanca e spitalit psikiatrik që e mori. Mua s`më lejuan të shkoja me të se, jam e internuar. Dy të burgosurit i kam harruar. S`di ç`të bëj bir. Të kujdesem për zonjën, që nga dita në ditë po i afrohet fundit, të kullos dhinë, apo të shkoj në punë që të ushqehemi? Me shëndet s`jam mirë. Këto janë ato gjëra që më detyruan të kërkoj ndihmën tënde. Ti je ushtar, por mbase të japin nja dy ditë leje sa për të bërë ca punime që duhen bërë se u ka ardhur koha.
Të puth, Drita
Mora letrën dhe dola nga pas fjetores. Nuk di se si m`u err i gjithë qielli, një rrymë e ftohtë më kalonte në trup, teksa më pikontë djersë mbi letër.
Vazhdoja tregimin pa ngritur kokën të vështroja babanë. Një çast ngrita sytë drejt tij. O Zot…edhe sot nuk jam në gjendje të them ngjyrën e fytyrës së tij. Ajo nuk ishte as e bardhë e as e verdhë, mund të ishte një kombinim i të dyjave, por gjithësesi i afronte ngjyrës së dheut, një fytyrë pa jetë.
Po vështroheshim sy më sy. Ai e kuptoi shqetësimin tim.
– E mor bir…ta lexova mendimin. E hidhur…tepër e hidhur kjo letër, ta hidhje në Adriatik do helmonte bimët dhe peshqit e këtij deti. Ç`të bënte e shkreta? Ç`të bëje dhe ti?
– Asnjë herë nuk u isha drejtuar eprorëve për leje, por kësaj here u zura ngushtë.
Reparti përbëhej prej 30 ushtarësh, të gjithë fëmijë të deklasuarish. Komandant reparit ishte Stavri Bozdo, njeri i mirë, kishte rënë nga degët dhe kishte përfunduar kantidat partie në N.B.U.
Ia shtrova problemin shkurt.
– Të mora vesht, – tha komandanti, – do ta shtrojmë në kolektiv, po qe se e aprovojnë edhe mund të shkosh.
Të nesërmen e asaj dite, ai bëri ritin e çdo dite para ushtarëve, pastaj u tërhoqi vemendjen atyre.
– Shokë ushtarë! Ushtar Luzaj ka një problem të mprehtë familjar. A jeni dakort që të shkojë me një leje 24 orëshe?
Lazja, një fshatar nga Baldushku i Tiranës që rrinte në rradhën e parë dhe që kujdesej për derrat e rrepartit, nuk e aprovoi.
– Hë mor Laze derri, ç`thua…a je dakort?
– Shoku komandant, pash të madhin Zot, ç`mund të bëjë ushtar Luzaj me 24 orë, pash të madhin Zot, bëjë 4-5 ditë.
– Laze derri, shko shpejt në stallë te derrat dhe kujdesu më tepër për ta. – i foli komandant Stavri.
Pasi mora biletë-daljen 24 orëshe, u nisa për Berat dhe, duhej të bëja 5-6 km rrugë në këmbë për të mbërritur në qytet.
Rrugës mendoja nënën, të mjerën, shenjtëreshën tonë.. Gjithë jetë e saj, skëterrë. Ajo përballonte me stoicizëm vuajtjet, luftën nervore dhe ekonomike, pa ngrënë, pa mbathur, punët më të vështira gjersa dhe torturat e xhelatit PetritHakani, veç kurrë nuk iu dorëzua, kurrë s`e zgjati dorën as njerzve më të afërt të saj. Këto ishin gratë reaksionare me gjithë ç`hoqën, ngelën krenare, simbol i nderit, i sakrificës, i dashurisë, i besnikërisë, i kurajës e trimërisë, që me qendrimet e tyre i ngritën karatin klasës që i përkisnin.
Vlora, qyteti më i dashur, kur mbërrita, m`u duk si një qytet që dikur kisha kaluar pa arritur t`i marr asnjë karakteristikë të tij. Urrejtja është e shëmtuar, por vjen një ditë që të hynë në gjak dhe të errëson sytë e mendimin. Ç`faj ka qyteti? Ç`faj ka Atdheu? Ishte një klikë banditësh që i tregoi atij populli, atë, që brezat e ardhshëm do ta quajnë përrallë.
Për të mbërritur më shpejt në fshat, i rashë shkurt ullishtave, ngjita kodra dhe zbrita fushës së Sherishtës. Sherishta dikur ishte me 10-15 shtëpi dhe ishte çiflik i Kaninës. Tani fshati kishte 150 shtëpi, të gjithë të ardhur nga fshatrat për rreth. E vështroja duke u afruar. Ishte ndërtuar në faqe të kodrës, i ndarë deri diku në tre lagje. Këtu në fushë, jashtë fshatit, banojnë edhe kushërinjtë tanë nga ana e Luzajve. Fshati ishte i ndërtuar i tëri mbi në rrugë që quhej vijë e verdhë.
Duke ecur, vështroja se mos shihja fatin tim, thonë se ai është përpara çdo njeriu që udhëheq në jetë, por fati ynë, me siguri do ishte vrarë pa lindur unë.
Kalova një të përpjetë dhe rashë në çesmën e fshatit. Aty, tri gra, nga të cilat dy me kazan të vogël me ujë e mbanin në kokë, ndërsa tjetra më e moshuar priste t`i mbushej ena dhe kishin hyrë në të thella të politikës shtetërore.
– Më falni, – iu drejtova më të moshuarës – ku banon një familje e ardhur nga Vlora?
– Ata të internuarit?
– Po, – iu përgjigja.
– Ja…ngjitu këtu dhe, shtëpia përballë.
– Po ç`i keni ato?
– Jam djali i asaj familje.
Sa ngjita nja 20-30 hapa të përpjetë, doli shtëpia.
Një ndërtesë me gurë 3m x 3m.Pa vend zjarri, pa nevojtore, pa dritë, plaçka ishte e tërë përjashta e rregulluar disi në diell e në shi.
Për derë të shtëpisë ishte sajuar një copë kompesatoje e lidhur me tel në vend të menteshave.
Afrohesha, por s`di kush komandonte trupin, këmbët.
Vjen një kohë, që njeriu në jetë në momente të caktuara, ku e degëdis fati, kërkon me mendje (pa gjetur kurrë) fundin, paçka se e ardhmja është kaq e urryer sa njeriu i ngelur ngushtë s`di kë zgjedhje të bëjë.
Shtyva derën e teqesë. Kjo ndërtesë, para se te shkonin njerzit tanë, shërbente si teqe. Një plakë shkonte për çdo të premte dhe ndizte një filxhan me fitil ku digjej vaj.
Në dy anët ishin dy krevatët tuaj (të martësës tuaj) gjyshja s`më ndjeu.
U afrova e putha, i fola e i fillova t`i fërkoja duart dhe shpatullat. Më kot! Ajo merrte frymë rrallë dhe shumë larg, e vetmja shenjë që më bëri më shtrëngoi pak dorën.
Asnjë herë në jetë s`do mund të ndërtoja portretin e saj shpirtëror. Dashuria, ndienja më njerëzore e kishte gatuar shpirtin dhe gjakun e saj. Ne u rritëm me të se, nëna tërë ditën ishte në punë. Ajo fliste me ne si me zemrën e saj. Ç`mund të bënte e shkreta më tepër për ne?
Kuptova që ajo po jetonte ditët e fundit. Në një moment qetësie brenda atij vendi të shenjtë dëgjova në gurmaz të saj…o Isuf…o Isuf!
I fola. I fola përsëri, më kot! Ajo s`u përgjigj.
Ç`të ishte ajo thirrje e saj!? Nga i erdhi ai zë?!

Jam i sigurt se ajo klithje ka qenë e fundit nga kjo jetë.
– Nëna ime dhe gjyshja juaj – foli babai – s`kishte shkollë. Duke jetuar me një burrë të squtë dhe të urtë, siç ishte im atë, duke patur në themel squtësinë labe dhe guximin në karakter, ajo përfitoi shumë. Në jetë gjërat i maste disa herë para se t`i priste. Mbas vdekjes së babait, ajo rregullonte të gjitha punët dhe, gjithmonë dilte e fituar. Por, zinxhirit komunist, s`kishte se si t`i shpëtonte. Ajo u fik pa patur asnjë nga tre fëmijët e saj pranë.
Dola jashtë dhe vështroja për nënën. Ishte në punë apo kulloste dhinë? Varfëria ishte laku më i fortë që e kishte në grykë gjithë populli. Por, cila ishte varfëria e vërtetë? Këtë më mirë se asnjë tjetër e tregojnë ato zëra që kanë ngelur gjallë nga ato internime ku jo rrallë njerzit s`kishin bukën e misrit(ibrid) për t`ia dhënë fëmijëve kur shkonin në shkollë dhe ata, ta shijonin si një biskotë e sheqerosur, pa lënë asnjë thërrime t`u binte në tokë.
Ato nëna që shtrëngonin barkun e tyre për fëmijët dhe të mos harrojnë pjesën e mikut, nderin e shtëpisë.
Nëna po zbriste nga një kodër përballë shtëpisë me një dhi të bardhë, të lidhur me një tel në grykë se nuk kishte litar.
Rrobet e zeza që veshi që më 1944, s`iu hoqën nga trupi gjersa dha shpirt brenda tyre.
Më kishte njohur ndaj dhe nxitonte. U përqafuam, u puthëm dhe ndieja lotët e saj, dhimbjet e saj që më njomnin fytyrën. Kishte ndryshuar! Ishte dobësuar, rrudhur, e plakur para kohe.
Kur jeton me një të dashur ose të afërt nuk të bien në sy ndryshimet, ato ndodhin për ditë, (thonë gjatë natës) dhe janë të ngadalta, paralel me to janë dhe ndryshimet e brendshme që as ai vetë s`është në gjendje t`i kuptojë.
Njeriu para plakjes bëhet tepër i ndjeshëm më me pak fuqi, me më tepër dëshirë për të patur e punuar. Proçeset nervore bëhen më të lëshuara, njeriu dalëngadalë kalon një tjetër etapë të jetës. Ndërsa kur je larg dhe ka diferencë, ndryshimet bien shumë shpejt në sy.
Me dorën e djathtë fërkonte vazhdimisht dorën e majtë. Mësova se kishte kaluar një paralizë të lehtë dhe, krahu i majtë i mpihej gjatë gjithë kohës.
– Nga t`ia filloj o bir? Kjo është gjendja jonë. Ti je pa ngrënë, por në shtëpi s`ka asgjë. Të mjel dhinë nëna dhe të ngroh një filxhan me qumësht?
– Jo, unë kam ngrënë, por aty në çantën e shpinës kam sjellë bukë dhe konserva nga rreparti.
Nëna ishte në këmbë dhe, me një herë u drejtua nga çanta ushtarake që kisha lënë në tokë. U ul, e mori, e zgjidhi dhe nën një dritë që vinte nga dritarja e teqesë që i binte pjerrtas mbi fytyrë, pashë se, nënës i buzeqeshi fytyra dhe shpirti kur pa bukën.
S`di sa kishte pa ngrënë. Ishte tamam veprim i pa kontrolluar, i pa urdhëruar, i doli nga shpirti dhe iu nder në fytyrë gëzimi i bukës.
M`u mbushën sytë me lot. O shënjtëresha jonë.
– Këtu na flasin lloj-lloj mbiemrash, në fillim na thoshin, të internuar, pastaj kulak, armiq e rreaksionar, të hedhur me parashutë etj.etj. Asnjë s`na vjen, me përjashtim të krushkës, Resmies që m`u bë motër dhe Elisabetës (motrës së martuar në Vlorë)
Në letër s`t`i thoshja të gjitha, se të helmoja të larguar. Kam ngelur si qyqe në degë. Asnjë herë nuk e kam ndier veten më keq se tani.
– Kam 24 orë leje, nesër në mëngjes nisem në rrepart, – i thashë nënës.
– Atëhere bir t`ia fillojmë nga kryesorja. Kam menduar se në këtë gjendje, s`e përballoj dot, të shkosh në Lubonjë, të bisedosh me Resmien mbase ta jap vajzën për të më ardhur sado pak në ndihmë. E kuptoj që është jashtë çdo zakoni dhe edukate, por janë rrethanat që më detyrojnë.
Para se të shkosh në Lubonjë, zbrit në fushë te kushërinjtë tanë, bisedo me një nga ata të vijë edhe ai me ty, për ta bërë më serioz problemin.
Çohu të keqen nëna se s`ka kohë.
Nga kushërinjtë, njëri sa më pa mbylli derën, ndërsa tjetri më këshilloi të mos shkoj gjëkundi në këtë situatë.
Të dy kushërinjtë ishin cilësuar kulakë. Njëri ishte i dëbuar nga qyteti dhe qendrimi i tyre reflektonte frikën, atë frikë që ka deformuar shpirtrat e njerzve, aq sa dhe fëmijët që lindnin nga këto shtresa, vështirë të jenë të kthjelltë në këto ambiente.
Në Lubonjë mbrrita pas perëndimit të diellit, ishte errësuar kur pyeta dikë se, ku ndodhej Skotulli?
Qëlloi njeri i mirë, ose më ka njohur dhe s`ma zgjati më tej. Ai më nxorri mbi shtëpitë ë Lubonjës, më futi në rrugën e Skotullit dhe u u përshëndetëm me një natën e mirë.
Ngjitesha kodrës dhe s`dija si t`ia çfaqja problemin. Si do reagonin? Sa kishte mbaruar shkollën, edhe pse ishte nga nxënëset më të mirë të shkollës në përparim e disiplinë. Edhe pse kishte si çdo e re ëndërrat e bukura të së ardhmes, çdo gjë u thye, u shkatarrua. Ai qiell i kthjellët u nxi dhe tani nga e dëbuara nëpërmejt një ure, do kalonte i internuar, pa patur asnjë të drejtë të qarkullonte.
Mendova që martesën mos ta bëjë të ligjshme se internohej dhe ajo.
Dalngadalë u sosa mes pyllit. Një qen që lehu s`di në se e tremba apo më trembi
Në dy anët e kësaj rrugë këmbësorësh, dalloheshin kasolle me kashtë. Në krahun e majtë të rrugës, në kasollen e parë, dera vështronte nga rruga dhe ishte e hapur. Një dritë e vakët zbuloi trupin dhe fytyrën vjerrës.
Ku i degëdisën njerzit. O Zot! Tre femra dhe një djalë 15 vjeç, në mes të pyllit, i vetmi faj i tyre ishte fejesa e vajzës së tyre me mua.
U fola te dera në emrin e vëllait.
– Urdhëro, kush është? – m`u përgjigj vjerra (e ndieva që s`më njohu)
Ku të më njihnin të mjerët, sa kishin ardhur nga fusha. Korrja e misrit, të lodhte të drobiste.
Vjerra me dy fëmijët shkonte në punë, ndërsa e fejuara ime kujdesej për kasollet dhe ushqimin.
U gëzuan, fluturonin kur më panë. Dashurinë e tyre ja u shihja syve, këtyre dritareve që tek njerzit e thjeshtë dhe të ndershëm bien drejtë e në shpirt. Eshtë e vetmja rrugë, nga shpirti vjen tek ty me kod tepër të vështirë, por gjitheësesi të ngrohtë e njerëzorë, paçka se goja kurrë s`është aq afër syve, se gjuha s`ka arritur përsosmërinë e shpirtit që të shprehë të gjithë ato që kërkon të thotë ai.
Kuptohet, pak më tepër u gëzua e fejuara, paçka se ishte më e qetë në pamje.
Ato u munduan me mish e shpirt të bënin çdo gjë të mirë për mua në Skotull, në pyllë në kasollet me kashtë, por të pastra e të rregulluara bukur.
Ata as që e mendonin ardhjen time për sonte natën, e jo më qëllimin e ardhjes.
Pasi u përshëndetëm, më duhej të hyja në temë. Kisha rrugë dhe nënëa më priste.
Unë fillova të flisja, erdha sot, nga rreparti me një leje 24 orëshe d.m.th nesër duhet të jem në rrepart. Sonte erdha për t`ju takuar dhe për të biseduar dhe vendosur bashkë për problemin që kam.
Ju e keni parë se si është gjendja e familjes sime në fshat. E keqja s`ka fund, por për mua s`ka më keq. Erdha sonte me rroba ushtari si korb nate, apo si cub malesh për të marrë të fejuarën, gruan time.
Kjo është ndihmë që më bëni, në qoftëse bëhet!
Ne na u privua e drejta e moshës, po shkelim rregullat e zakonet të detyruar nga dallgët ku na përplasën komunizmi.
Kasollen e ndriçonte një fener me vajguri. Më parë unë u shihja fytyrat dhe dalloja çdo lëvizje muskujve të saj, tani feneri fillonte e nxinte poçin me tymin e tij të zi dhe njerzit për rreth filloi t`ju bjerë në fytyrë ajo hije e zezë e tij dhe sa vinte bëheshin të largët.
Luftë motivesh. Cila do të ishte përgjigjia e vjerrës?
Ajo ishte përplasur më herët me internimiet e ardhur nga nje familje patriotësh, trime dhe e zgjuar u kishte dalë me gjoks çdo situate dhe gjithmonë kishte dalë më e fortë.
– Kur e fejova vajzën tek i biri i Isuf Luzajt, i mora të gjitha parasyshë. Ajo u bë tuaja që kur dhamë fjalën.
Unë ta dorëzoj sonte me futën e shkollës. Doja dhe unë ta bëja nuse me vello e fustan kurore, si të gjithë shoqet. Por, fati ynë u pa që në 1944.
Çohu moj bijë, të shkosh nuse….oh nusëria tënde!
Të gjithë filluan të qajnë.
– Dëgjo moj bijë! Të kam bërë hallall gjoksin dhe të rriturit me kazmë e lopatë internimeve. Ti e di se cila je. Ti e di se ku po shkon.
Asnjë herë nuk luaj nga bindjet e mia ne jetë, kudo në botë, në çdo rregjim, në çdo shtet, popullsia është si një Ylber, një hark i atij Ylberi, i hollë, i dobët, janë njerzit më trima e bujarë, të dashur e të sinqertë.
Çdo njeri në jetë, qoftë më negativi, ka në vetvete një moment madhështie që i vjen ora dhe e çfaq qoftë ky tepër i shkurtër. Njerzit që u godutën më rëndë, gjithmonë kanë patur momente të gjata të çfaqjes së madhështisë së tyre.
– Të bëhesh grua e mirë, nënë e mirë dhe nuse e mirë! – i tha ajo së bijës me një zë që kurrë nuk ia kisha dëgjuar.
Dolëm jashtë kasolles. Unë mbaja në duar një dyshek, ndërsa gruaja një jorgan.
Dolën të gjithë të përlotur. U përshëndetëm.
– Ju qoftë rruga e mbarë. Zoti ju ndihmoftë. – tha përsëri nëna e saj.
Dolëm në rrugë që zbriste në Lubonjë. E jëma e rroku të bijën e shtrëngoi fort në gji dhe s`e lëshonte.
– Ju jeni të rinj dhe Zoti do t`ju a bëjë mbarë, por mua kjo plagë që m`u hap sonte do kullojë gjak gjersa t`i shkojë varrit.
Dhëndërri ushtar, nusja me futën e zezë të shkollës në një natë shtatori të vitit ’69 bëjnë dasmën, festojnë dhe gëzojnë.
O qyqe, o korbë, o Zot… – dhe zëri i saj u përplas në shpirtrat e të gjithëve, ne luginat për tej, në…
Duke zbritur, u ndalëm dhe shikuam nga pas. Ata të tre të mbledhur rreth nënës. Nata s`të lejonte të vështroje gjer atje. Përcillnin vajzën dhe motrën me sytë e përlotur. Dhimbja u zhurmonte në gjoks, pa nxjerrë asnjë fjalë, ata uronin ne, për zëri i shpirtit të tyre atë natë shkonte lart gjer në qiell, si mallkim dhe urrejtje për sistemin e kalbur komunist.
Zbrisnim për në Lubonjë që nën një shtresë të hollë, pluhuri fshinte vetveten e lodhur për t`u ribërë të nesërmen.
Bulkthi na shoqëronte, si të ishte orkestra e dasmës tonë, kënga e tij e vonë rrëshqiste gjer në veshët tanë, duke na pleksur lloj-lloj mendimesh, por gjithësesi ne, s`po flisnim me njëri tjetrin. Sikur s`kishim asgjë për t`i thënë njëri tjetrit. As ajo e as unë s`dinim nga t`ia fillonim. Rruga e pa asfaltuar ruante vende-vende pellgj me ujë nga shiu që kishte rënë atë pasdite. Hëna doli tej mbi malin e Vashës. Dritë e sajë nën atë qiell të kulluar shtatori derdhej e plotë Shushicës, merrte krahët e kodrave dhe ndrinte gjer tej fushës se Llakatundit.
Nata ishte e qetë dhe e freskët, dukej që pluhuri i vesës fillonte dhe bënte të lagët ajrin.
Duke ecur i hedh sytë fytyrës së saj. Rrezet e hënës thyheshin në kaçurrelat e ballit të saj dhe formonin një si Ylber që anonte më tepër i bardhë e i artë. Fytyra e skuqur dhe sytë e zinj që ndrinin me dashurinë për jetën. Hija zgjatej pas, si të ishte fustani i nusërisë duke e njomur në pellgjet e rrugës, ku hëna i ndrinte për ne.
Larg vinin të lehura qensh. A do të na qendronin edhe në jetë kaq larg sa sonte soji i tyre!?
Ecnim si shokë që do ndanim gjënë më të shtrenjtë bashkë, jetën. Do luftonim me të, si rrallë kush, pa asnjë arsye, vetëm e vetëm të realizohej ëndërra e sëmurë e shpirtit të varfër e asaj ideologjie që, duke rënë, përplaste klithmat e saj me jetën tonë si një hakmarrje e një bushtre të tërbuar që s`di se kë plagos më, me sy, me dhëmbë dhe me jargë.
Ecnim, dhëndërri dhë nusja…po krushqit!?
Krushqit e asaj dasme ishin gjithë yjet e qiellit të kulluar që s`na u ndanë supeve gjer në shtëpi.
E dëbuara, po internohej duke qendruar besnike e dashurisë së saj të parë dhe të fundit, ëndërr të rinisë së saj. Janë këta, njerzit e goditur, klasa e përmbysur që kur vjen ora e fundit, dinë të rrjeshtojnë veten e tyre nga ana e sakrificës, atje, ku jeta lufton me të gjithë forcën e saj përballë ekzistencës e çfaqur me të gjithë format e deformuara të urrejtjes.
Dasma vazhdonte, ne prisnim urimet që na dërgonin. Veshët na zhurmonin nga orkestra qiellore mes këtij lumi drite ne hyjmë në Teqe, ku nëna nën dritën e një filxhani me vaj që digjte një fitil pambuku…priste!
Ajo e puthi në ballë dhe e uroi.
– Të më trashëgohesh! Kjo është martesa juaj, si jeta juaj o bir.
– Martesë…martesë!

“”FotjonArt””, 23 Prill 2007